ที่มาของการเป่าสังข์ ในพิธีบวงสรวง และ พิธีสำคัญอื่นๆ

ในพิธีบวงสรวง และ พิธีศักสิทธิ์ในโอกาสต่างๆ เรามักจะเห็น พราหมณ์ เป่าแตรสังข์ หร อ เป่าสังข์ เสียงก้องกังวาน ฟังดูทรงพลังปละเข้มขลังสุดๆ ซึ่งการเป่าสังข์นี้จะใช้ในโอกาสพิธีบวงสรอวง และพิธีสำคัญในโอกาสต่างๆเท่านั้น จะไม่นำมาเป่าพร่ำเพรื่อเด็ดขาด

ตำนานสังข์อสูร ก่อนจะกลายเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ของพระนารายณ์

สังข์ ได้ถูกนำมาใช้เป็นเครื่องดนตรีที่เป่าเพื่อสรรเสริญ เทพเทวดา สิ่งศักสิทธิ์ มีเรื่องเล่าตำนานความเชื่อเกี่ยวกับสังข์ว่า มีอสูรตนหนึ่ง ชื่อสังข์อสูร มีฤทธิ์เดชมีพลังมาก ได้ไปขโมยคัมภีร์พระเวทของพระพรหม กลืนเข้าไปในท้องแล้วแอบไปหลบซ่อนอยู่ใต้ทะเลลึก ทำให้โลกมนุษย์ได้รับผลกระทบอย่างหนัก แห้งแล้ง ในไม่ตก ผู้คนอดอยากล้มตาย พระนารายณ์ทรงทราบจึงไม่นิ่งนอนใจ ขยายร่างกายให้ใหญ่เท่ารมหาสมุทร แล้วค้นหาสังข์อสูรที่ขโมยคัมภีร์พระเวทไป ไม่นานก็พบกับสังข์อสูร จึงบอกให้สังข์อสูร คายคัมภัร์พระเวทออกมาซะเถิด แต่อสูรนั้นไม่ยอม พระนารายณ์จึงบีบสังข์อสูร และ ล้วงเข้าไปในปาก ดึงคัมภีร์พระเวทออกมา เมื่อปราบอสูรร้ายได้ ก็ได้นำคัมภีร์พระเวท ไปคืนให้กับพระพรหม และโลกมนุษย์ก็กลับมาเป็นปกติ หลังจากนั้นพระนารายณ์ทรงนำเอาเปลือกหอยสังข์อสูรมาเป่าเป็นเครื่องดนตรีด้วย และสังข์ก็ได้กลายมาเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ของพระนารายณ์ตลอดจนทุกวันนี้ 

หากลองฟังดีๆ เวลาพรหมณ์เป่าสังข์ประโคมยาวๆ เสียงได้ยินจะคล้ายกับคำว่า “โอมมมมม” ซึ่งเป็นคำศักดิ์สิทธิ์ของเทพเจ้าในศาสนาพรหมณ์ และในพิธีสำคัญทางพราหมณ์ ก็ได้มีการเป่าสังข์ในการประกอบพิธี หรือเป่าในโอกาสสำคัญต่างๆ ถือเป็นเครื่องดนตรีศักดิ์สิทธิ์ที่ไม่ใช้ใครก็เป่าได้ จะต้องเป็นผู้ประกอบพิธีกรรม หรือ พราหมณฺ์เท่านั้น และมีกำหนดไว้ชัดเจน ถึงผู้ที่มีสิทธิ์ในการเป่าสังข์อยู่ 3 กลุ่ม คือ พราหมณ์ , คนในราชสำนัก และ เชื้อพระวงศ์ ขุนนางชั้นสูง เท่านั้นที่จะเป่าสังข์ได้  

1. พราหมณ์ ในเป่าในการประกอบพิธีศักดิ์สิทธิ์ พิธีอัญเชิญเทพ พิธีบวงสรวง พิธีมงคลต่างๆ

2. ราชสำนัก เป่าเพื่อบอกถึงการเสด็จมาเยือนของพระมหากษัตริย์ และ ใช้เป็นเครื่องปลุกพระองค์จากการบรรทม

3. ใช้สำรับเชื้อพระวงศ์ ขถนนางชั้นสูง ในพิธีรดน้ำมงคล และ อื่นๆ

พิธีกรรมที่อนุญาตให้ใช้สังขืประกอบพิธีได้ มีอะไรบ้าง ?

ในยุคปัจจุบันมีการอนุโลมให้ใช้สังข์ในพิธีกรรมต่างๆ ที่ไม่ได้ดำเนินพิธีโดยพรหมณ์ได้ แต่จะต้องมีการพิจารณาตามความเหมาะสม และเห็นควร โดยพิธีที่อนุโลมให้ใช้สังข์ประกอบพิธีได้ มีดังนี้

1. พระราชพิธีมงคลภายในราชสำนัก

2. ใช้เป่าเมื่อพระมหากษัตริย์ทรงเสด็จ

3. ใช้เป่าในยามมีศึกสงคราม

4. ใช้เป่าในพิธีบวงสรวง

5.ใช้เป่าใรพิธีสรรเสริญเทพเจ้าทางศาสนาพราหมณ์

6. ใช้เป่าในพิธีมงคล เช่น ยกเสาเอก , ตั้งศาลองค์เทพ , ไหว้ครู , ยกช่อฟ้า, เบิกเนตรพระพุทธรูป เป็นต้น 

โดยพิธีต่างๆนี้ เป็นพิธีของทางพุทธ และ ทางพรหมณ์มาผนวกกัน และ หากผู้ใดหรือหน่วยงานใดที่จะกระทำพิธีบวงสรวง พิธีมงคล ในด้านต่างๆอย่างเป็นทางการ ควรติดต่อทำพิธีกับ ผู้เชี่ยวชาญ ด้านการจัดงานบวงสรวง ที่ได้รับความนิยม และมีหลายคนไว้วางใจ เพื่อให้พิธีเป็นไปอย่างถูกต้อง มีการใช้สังข์ที่เหมาะสมกับพิธีการตามหลักประเพณี และ ข้อปฏิบัติอย่างแท้จริง เพื่อไม่ให้เกิดบิดเบือนทางพิธีกรรม และที่สำคัญ ในทางพราหมณ์ จะมีการบูชาสังข์ด้วยทนสวดคาถา พระเวท พระมนต์ที่ใช้เป็นการเฉพาะ ซึ่งจะมีเพียงผู้ที่ได้รับอนุญาติให้เป่าสังข์เท่านั้น จึงจะรู้บทสวด และ วิธีบูชาอย่างถูกต้อง ทั้งนี้ก็เพื่อรักษาขนมธณรมเนียมประเพณีอันศักดิ์สิทธิ์ให้เป็นกิจลักษณะ ให้มีความเหมาะสม และสืบทอดกันอย่างถูกต้องต่อไป